Ogólnopolska Olimpiada Retoryczna

Celem olimpiady – jak napisano w jej regulaminie – jest „wprowadzenie młodych ludzi w krąg wysokiej kultury intelektualnej”. Jest to związane z tym, że: „ogłada, elokwencja, znakomite wyrażanie się były od zawsze synonimem swego rodzaju arystokratyzmu ducha”. W ten sposób Olimpiada Retoryczna ma być zachętą dla uczniów do rozwijania kultury żywego słowa oraz pewnym zwrotem w stronę edukacji klasycznej. Warto więc – w największym możliwym skrócie – wyjaśnić, na czym polega ten rodzaj kształcenia. Chodzi nie tylko – jak się potocznie sądzi – o zainteresowanie starożytnością w sensie literackim, kulturowym czy cywilizacyjnym. Nie mają to być jedynie „przerobione” godziny lekcji historii, czy języka polskiego.

Łacińskie słowo „classicus”, od którego pochodzi polski przymiotnik „klasyczny” w antycznym Rzymie wiązano najpierw z określoną grupą majątkową (cenzusem, który przygotowywał rzymski cenzor), następnie z klasą szkolną, by wreszcie, u schyłku starożytności, oznaczać kanon literacki, który tworzyli „nobilissimi auctori” (sławni, znakomici autorzy). Klasyczne dzieła zatem, w europejskim systemie edukacji, były to utwory, które miały najpełniej kształtować wychowanków, poprzez doskonałość treści (porywające tematy, motywy, historie czy postaci) oraz znakomitość formy (wzorcowe sposoby pisania i tworzenia).

W edukacji klasycznej chodzi więc przede wszystkim o jej niezwykle wysokie walory kształceniowe. Nawet przedmioty ściśle związane z – niezwykle rzadkim dziś w Polsce – profilem klasycznym, jak greka czy łacina oraz retoryka są proponowane uczniom nie jako próby zrekonstruowania antyku grecko-rzymskiego, ale żeby tworzyć i rozwijać kulturę umysłową młodych ludzi tu i teraz. Języki klasyczne ze swoją leksyką, semantyką, regularną składnią nie tylko ułatwiają młodzieży łatwe przyswajanie większości języków europejskich. Są także szkołą porządnego, precyzyjnego i klarownego myślenia, wysokiej świadomości możliwości językowych człowieka. Retoryka z kolei, nawet bez systematycznej nauki greki i łaciny, pozwala osiągnąć mistrzostwo w międzyludzkim komunikowaniu się, w byciu z drugą osobą poprzez słowo mówione i pisane. Edukacja klasyczna nie jest więc w swej istocie zwrotem ku przeszłości, ale odwrotnie – wychylaniem się w przyszłość, w której rozwijana inteligencja i elokwencja może mieć kolosalne znaczenie.

Główna idea Ogólnopolskiej Olimpiady Retorycznej, to wprowadzenie młodych ludzi w krąg wysokiej kultury intelektualnej. Ogłada, elokwencja, znakomite wyrażanie się były od zawsze synonimem swego rodzaju arystokratyzmu ducha. Retoryka to jednak coś więcej niż jedynie sztuka efektownego władania słowem. To przede wszystkim porządne, precyzyjne rozumowanie, które prowadzi jej użytkownika do duchowej suwerenności. Stanowi bowiem oręż w walce z manipulacją, nakłanianiem, odgórnym narzucaniem poglądów i przekonań. Uczy rzeczowej dyskusji, argumentacji, obrony własnego stanowiska. Korzystanie z retoryki dzisiaj, to nie tylko sięganie do wspaniałego dziedzictwa starożytnych greckich myślicieli, rzymskich senatorów, średniowiecznych łacińskich scholastyków, czy do wybitnych polityków i dyplomatów. To również spojrzenie na teraźniejszość i przyszłość. Dostrzeżenie, jak bardzo aktualne i nowoczesne jest to narzędzie. Umiejętność analizy, krytycznego myślenia, perswazji i oczywiście pięknego posługiwania się językiem jest przydatna zawsze i wszędzie. Ogólnopolska Olimpiada Retoryczna poprzez tworzenie przez uczniów tekstów oraz ich wystąpienia publiczne ma być zachętą do rozwijania kultury żywego słowa.

Cele Ogólnopolskiej Olimpiady Retorycznej

1. Ukazanie młodym ludziom piękna żywej polszczyzny jej możliwości komunikacyjnych, artystycznych, interpretacyjnych, jak i walorów intelektualnych.
2. Kształtowanie umiejętności mądrego, dobrego i pięknego komunikowania się – zarówno przez mówione słowo, jak i teksty pisane.
3. Wychowywanie do suwerenności intelektualnej, do analitycznego, krytycznego i zarazem porządnego myślenia.
4. Rozwijanie sztuki perswazji i argumentacji oraz obrony własnych przekonań.
5. Kształtowanie potrzeby i umiejętności czerpania z klasycznego dziedzictwa kulturowego (dawnych i współczesnych mistrzów) – sięgania do najlepszych wzorców wyrażania się i myślenia.
6. Upowszechnianie klasycznej retoryki jako ważnego składnika kultury polskiej i europejskiej.

Uczestnik olimpiady potrafi pisać:

• teksty dobrze zorganizowane w aspekcie treści (retoryczne inventio), kompozycji (dispositio) i stylu (elocutio);
• teksty realizujące retoryczną zasadę decorum, regułę stosowności – zgodności formy i treści, tematu i stylu, sytuacji i odbiorcy;
• teksty perswazyjne, w których zajmuje wyraźne stanowisko w określonej sprawie i rzeczowo je uzasadnia.

Uczestnik olimpiady potrafi mówić:

• poprawnie artykulacyjnie i gramatycznie, w sposób jasny i stosowny prezentując swoje przemyślenia;
• w sposób ozdobny i wyszukany, posługując się środkami stylistycznymi, ze świadomością emocjonalnego nacechowania wypowiedzi;
• do rzeczywistych i wyobrażonych słuchaczy z uwzględnieniem różnorodnych sytuacji, ról i kontaktów międzyludzkich (oficjalnych i nieoficjalnych);
• z odpowiednim nastawieniem do odbiorcy, w sposób spójny, pociągający i przekonujący.

Ponadto uczestnik olimpiady potrafi:

• świadomie posłużyć się podstawową terminologią z zakresu klasycznej retoryki;
• sprawnie stosować różnorakie środki ekspresji językowej w redakcji wskazanej formy wypowiedzi;
• argumentować, uzasadniać, wnioskować, dowodzić, zachowując zasady logiki i wewnętrznej organizacji tekstu;
• omawiać w kontekście konkretnych tekstów kultury ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne;
• poddać świadomej refleksji uniwersalne wartości humanistyczne w kontekście dziedzictwa kulturowego Polski i Europy;
• dokonać analizy retorycznej wskazanego tekstu.

• Rejestracja uczestników [KLIKNIJ]

Olimpiada jest trójstopniowa i składa się z następujących etapów:

• I etap - eliminacje szkolne - 3 grudnia 2024
• II etap - eliminacje okręgowe - 14 stycznia 2025
• III etap - eliminacje centralne (finał) - 11 kwietnia 2025

• Praca pisemna. Czas na napisanie (90 minut).
• Uczestnicy tego etapu piszą rozprawkę (wypracowanie) o charakterze perswazyjno-argumentacyjnym na jeden wybrany temat. Zestaw tematów do rozprawki opracowuje i przesyła szkołom Komitet Główny Olimpiady.
• W rozprawce punktowana będzie jej retoryczność w trzech aspektach. Na poziomie treści (retoryczne inventio) oceniana będzie jakość, spójność, wiarygodność i siła argumentacji, ewentualna topika (odwoływanie się do tekstów lub faktów kulturowych) oraz strategie perswazyjne (logos, ethos, pathos). Na płaszczyźnie kompozycji (dispositio) obecność i spójność poszczególnych elementów tekstu, jak wprowadzenie (w szczególności o funkcji captatio), rozwinięcie (confirmatio – rozwijanie własnej argumentacji lub/i refutatio – ewentualne odnoszenie się do argumentów przeciwnych) oraz zakończenie (ze szczególną rolą zamknięcia – pointy). Na poziomie stylu (elocutio) weryfikowana będzie poprawność, jasność, stosowność i ewentualna ozdobność stylu.
• Szkolny Zespół Oceniający, dokonuje sprawdzenia i oceny prac uczestników według kryteriów określonych przez Komitet Główny.
• W ciągu dwóch dni od sprawdzenia prac sporządzany jest protokół z etapu szkolnego i dyrektor informuje uczniów o wynikach.

• Forma ustna – wystąpienia retoryczne uczestników (do 5 minut)
  Etap ten odbywa się w miejscu wyznaczonym i przygotowanym przez Komitet Okręgowy.
• Uczestnicy tego etapu przygotowują oraz wygłaszają publicznie krótkie przemówienie lub wykonanie tekstu literackiego.
• Eliminacje odbywają się w trzech kategoriach:
  • artystycznej,
  • retorycznej,
  • wypowiedzi improwizowanej.
  • Uczestnik bierze udział w jednej, wybranej przez siebie kategorii.
• W zależności od wybranej kategorii podczas eliminacji należy:
  • przedstawić z pamięci przygotowaną mowę retoryczną (publicystyczną, argumentacyjną, perswazyjną) na dowolny, wybrany przez siebie temat (kategoria retoryczna),
  • przedstawić z pamięci wybrany tekst literacki (kategoria artystyczna),
  • przedstawić mowę improwizowaną na konkretny, wylosowany w trakcie konkursu temat.
  • Uczestnik ma 1 minutę na przygotowanie do wypowiedzi.
• Tekst prezentowany w kategorii artystycznej może należeć do dowolnego gatunku literackiego.
• Czas wystąpienia wynosi: w kategorii retorycznej - 5 minut, w kategorii artystycznej - do 5 minut, w kategorii wypowiedzi improwizowanej - od 3 do 5 minut.

1. Czytanie poezji dzisiaj – snobizm, nuda, a może kultywowanie piękna języka? Uzasadnij swoje stanowisko
2. Cel uświęca środki, walka za wszelką cenę? Tylko kto jest wtedy zwycięzcą? Wyraź swoją opinię na ten temat, odwołując się do wybranych postaci historycznych, bądź literackich
3. „Hejt” w internecie. Scharakteryzuj przejawy tego zjawiska. Zaproponuj sposoby i metody walki o godność i szacunek dla każdego użytkownika sieci.
4. Kiedy w masce, kiedy z otwartą przyłbicą – rozważ sposoby współczesnej obrony wolności i suwerenności w kontekście wybranych postaci literackich
5. Historia jest nauczycielką życia. Rozważ słuszność starożytnej łacińskiej sentencji w odniesieniu do czasów współczesnych

• dr hab. Artur Mamcarz-Plisiecki - Koordynator Olimpiady – polonista, prawnik, filozof. Adiunkt w Katedrze Filozofii Kultury i Podstaw Retoryki KUL, były dziennikarz radiowy i telewizyjny, były wykładowca fundacji „Servire Veritati. Instytut Edukacji Narodowej” organizującej kursy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli i wychowawców. Współtwórca programu kierunku studiów Retoryka Stosowana. Współtwórca programu I ogólnopolskiego Konkursu Retorycznego dla uczniów szkół podstawowych. Członek Rady Naukowej Instytutu Badań Edukacyjnych. Autor książki: Retoryka i filozofia filmu. Perspektywa realizmu filozoficznego, Lublin 2019 oraz publikacji z dziedziny retoryki i filozofii kultury. Zainteresowania badawcze – filozofia kultury, filozofia języka, retoryka klasyczna, kultura żywego słowa, kultura wizualna i audiowizualna.
• dr hab. Paweł Gondek, prof. KUL, filozof - Współtwórca i wieloletni Koordynator unikatowego kierunku studiów I i II stopnia Retoryka Stosowana KUL prowadzonego od ponad dziesięciu lat na Wydziale Filozofii KUL. Członek redakcji czasopisma naukowego „Roczniki Filozoficzne”. Organizator i twórca programu „Kurs retoryki dla nauczycieli” realizowanego w latach 2013-2018 (Ostrołęka, Poznań), sędzia ogólnopolskich debat oxfordzkich, członek Jury I Ogólnopolskiego Konkursu Retorycznego dla szkół podstawowych. Autor m.in. książki: Projekt autonomicznej filozofii realistycznej. Mieczysława A. Krąpca i Stanisława Kamińskiego teoria bytu, Lublin 2015 oraz publikacji z zakresu metafizyki i filozofii. Zainteresowania badawcze: metafizyka, antropologia, retoryka klasyczna, filozofia kultury, teoria cywilizacji.
• dr hab. Agata Seweryn, prof. KUL – literaturoznawca i muzykolog, dyplomowany logopeda i trener emisji głosu, autorka książek poświęconych piśmiennictwu autorów oświeceniowych i romantycznych oraz rozpraw na temat retoryki w literaturze polskiej XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, współredaktorka m.in. tomu Tradycja retoryczna w kulturze oświecenia i romantyzmu (Lublin 2016). Jako trenerka emisji głosu i ortofonistka z kilkunastoletnim doświadczeniem zajmuje się także logopedią artystyczną i medialną. Autorka tematów na etap ustny zawodów III stopnia Olimpiady Literatury i Języka Polskiego dla szkół podstawowych, członek Jury tejże Olimpiady oraz I Ogólnopolskiego Konkursu Retorycznego dla szkół podstawowych.
• dr Joanna Kiereś-Łach - Doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii, absolwentka kulturoznawstwa, certyfikowany trener biznesu. Autorka książki: Retoryka i filozofia. Kontekst myślowy nowej retoryki Chaima Perelmana, Lublin 2015, a także artykułów naukowych z zakresu retoryki i argumentacji. Wykładowca na Wydziale Filozofii KUL, nauczyciel filozofii i etyki w Liceum Ogólnokształcącym im. Kazimierza Wielkiego w Lublinie, prowadzi szkolenia i warsztaty z  retoryki, perswazji, komunikacji (interpersonalnej i biznesowej), autoprezentacji, automotywacji, a także savoir vivre wystąpień publicznych i mediacji.
• mgr Małgorzata Sagan – nauczycielka, polonistka z tytułem honorowym profesora oświaty; wieloletni doradca metodyczny Lubelskiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli; członek Rady ds. Doskonalenia Systemu Oświaty przy MEiN; autorka programów nauczania oraz artykułów poświęconych problematyce edukacyjnej; współtwórca, autorka zadań i członek Jury I Ogólnopolskiego Konkursu Retorycznego dla uczniów szkół podstawowych.
• mgr Marek Torbicz – nauczyciel, polonista, absolwent studiów doktoranckich na Wydziale Filozofii KUL, doświadczony pedagog z trzydziestoletnim stażem z czego 16 na stanowisku kierowniczym, wicedyrektor Szkoły Podstawowej nr 7 im. ks. Jana Twardowskiego w Lublinie, członek Rady Naukowej Instytutu Badań Edukacyjnych, członek Jury I Ogólnopolskiego Konkursu Retorycznego dla szkół podstawowych.